صراط مستقیم

دوستى با افراد مفید
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: یا علىُّ مَن لَم تَنتَفِع بِدینِهِ و لا دُنیاهُ فَلا خیرَ لَکَ فى مجالستِهِ اى على کسى‏ که از دین و دنیاى او سودى نمى ‏برى، خیرى در همنشینى او نیست.
در پایان این بحث یادسپارى چند نکته لازم است:
1. این شرایط نسبى است و شاید نتوان کسى را پیدا کرد که داراى تمام این خصوصیات، آن هم در حد کمال باشد. از این رو با در نظر گرفتن شرایط خود و دیگر اولویت‏ها باید به جستجوى این خصوصیات در دوستان پرداخت.
اگر دوستى دارید که فاقد بعضى از این خصلت‏هاست، در صورت امکان باید از قطع رابطه با وى خوددارى کنید و در اصلاح و خودسازى‏ اش بکوشید. به شرطى که خود تحت تأثیر منفى این دوستى قرار نگیرید.
2. نباید انسان فقط در جستجوى این اوصاف در دیگران باشد، بلکه باید سعى کند تا موارد یاد شده را رعایت کند. زیرا دارا بودن چنین اوصافى بهترین زمینه یافتن این گونه از دوستان است چرا که نیک سیرتان نیز به انسانهاى نیک‏ سیرت عشق ورزیده و در جستجوى دوستى با آنهایند و با دیدن چنین ویژگى ‏ها و علایقى در اشخاص، زودتر با آنها رابطه برقرار مى‏ کنند.
         ناریان مر ناریان را جاذبند             نوریان مر نوریان را طالبند
                        راه و رسم دوستى، ص: 37

1. راز نگهدارى و عیب‏ پوشى‏
امام على علیه السلام فرمود: انَّ اخاکَ حَقّاً مَن ... سَتَرَ عَورَتکَ  برادر و دوست حقیقى تو کسى است که ... عیب تو را بپوشاند.
2. پایبند بودن به مسائل دینى‏
امام على علیه السلام فرمود: کلُّ مودَّةٍ مَبنِیَّةٌ على غیرِ ذاتِ اللّه فَهُوَ تَصیرُ عداوةً یَومَ القِیامَة هر دوستى‏ اى که غیر خدایى باشد، نمى ‏توان به آن تکیه کرد.
و نیز فرمود: مَوَدَّةُ ابناءِ الدُّنیا تَزولُ لِادنى عارضٍ یُعرَض وَ مَوَدَّةُ ذَوِى الدّین بَطیئَةُ الانقطاعِ دائِمَةُ الثُّباتِ و البَقاءِ
دوستى فرزندان دنیا به‏کوچکترین مسأله‏اى قطع مى‏شود و دوستى‏دینداران استمرار دارد و به کندى قطع شده و داراى ثبات دائمى و بقاء است.
3. خردمندى‏
حضرت على علیه السلام فرمود: هرکس با خردمندان مصاحبت کند، بزرگ مى ‏شود.
4. راهنمایى به سوى خیر
خَیرُ الاصحابِ مَن یُسدِدُکَ على الخیرِ بهترین یاران کسى است که تو را به سوى خیر راهنمایى کند.
راه و رسم دوستى، ص: 36

وفادارى‏
على علیه السلام فرمود:
دوست واقعى نیست مگر این که در سه وقت برادر خود را حفظ کند و او را از یاد نبرد، در گرفتارى‏ اش، پشت سرش و پس از مردنش. صفوان ابن یحیى، عبدالله بن جندب و على بن نعمان که از اصحاب خوب امام صادق علیه السلام، امام کاظم و امام رضا علیه السلام بودند، سالى به مکه مشرف شدند.
آنان در مسجدالحرام، کنار کعبه مشغول صحبت بودند.
گفتند: ما که در دنیا این قدر رفیق و همدم یکدیگریم، چرا وقتى مردیم یارى‏ مان تمام شود؟! بیایید با هم عهدى کنیم که اگر هرکدام از ما مردیم، اعمال و عبادت‏هاى ما را که در زمان حیات انجام مى‏ دادیم، فردى که ماند انجام دهد.
اندکى بعد از این معاهده، دو تن از آن‏ها (عبدالله بن جندب و على ابن نعمان) به رحمت خدا واصل شدند ولى صفوان ابن یحیى باقى ماند. او شبانه روز 153 رکعت نماز واجب و نافله به نیت خود و آنان به جا مى ‏آورد. و در سال، 3 ماه روزه مى‏ گرفت. ماه رمضان براى خودش و رجب و شعبان براى دو رفیقش و سالى 3 مرتبه خمس و زکات مى‏ داد.
                        راه و رسم دوستى، ص: 35

1. توجه به ارزشها
دوستى با کسى که یارى کننده انسان در اعمال صالح باشد. امام على علیه السلام فرمود: مَن دَعاکَ الى الدارِ الباقِیَة وَ اعانَکَ عَلَى العَمَلِ لَها فَهُوَ الصَّدیقُ الشَّفیق  دوست مهربان و دلسوز کسى است که تو را به زندگى جاویدان دعوت نموده و بر عمل براى آن یارى نماید.
2. هم عقیده بودن‏
پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: خَیرُ الاصحابِ مَن قَلَّ شِقاقُه و کَثُرَ وِفاقُه  بهترین دوست کسى است که کمتر اختلاف عقیده و فکرى داشته باشد و بیشتر موافق و هم‏رأى دوست خود باشد.
 راه و رسم دوستى، ص: 34

1. صداقت و امانتدارى‏
رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم مى‏ فرماید: اذا رَأیت مِن أَخیکَ ثَلاثَ خصالٍ فَارجِه: الحیاءَ و الامانةَ و الصدق  اگر در دوست خود این سه خصلت را دیدى به او امید داشته باش: حیا، امانت و راستى.
امام على علیه السلام فرمود: مِنَ النِّعَمِ الصَّدیقُ الصَدُوق  دوست راستگو از نعمتهاى الهى است.
امام على علیه السلام فرمود: عَلَیکَ بِاخوان الصِّدق فَاکثِر من اکتسابهم فَانَّهم عُدّةٌ عِند الرخاء و جُنَّةٌ عِند البلاء وشاوِر فى حَدیثِک الّذینَ یَخافُونَ اللهَ واحبِب الاخوانَ على قدر التَّقوى‏ بر تو باد یاران راستگو، پس بسیار با آنان دوستى کن چرا که آنها ذخیره‏اند هنگام رفاه و سپر بلایند هنگام تنگدستى، و در سخنانت با کسى مشورت کن که از خدا بترسد و دوستان را به اندازه تقوایشان دوست بدار.
   در حقیقت یار یکدل کیمیاست             چون صدف کمیاب و چون دُر پربهاست‏
                                              ***
   تو با دوست یک دل شو و یک سخن       که خود بیخ دشمن برآید ز بُن‏

2. توجه به نماز اول وقت‏
یکى از معیارهاى دوست خوب میزان پایبندى و توجه به نماز است.
امام صادق علیه السلام فرمود: اختَبِروا اخوانَکم بِخَصلَتَینِ فَان کانَتا فِیهِم وَ الّا فَاعزِب ثُمَّ اعزِب ثُمَّ اعزِب الُمحافَظَةُ عَلَى الصَّلوات فِى مَواقیتِها، وَ البِرُّ بِالاخوان فِى العُسرِ وَ الیُسر
دوستان خود را به دو خصلت بیازمایید، اگر واجد آن دو بودند با آنان رفاقت کنید و الا از آنان دورى کن، دورى کن، دورى کن. بجا آوردن فریضه نماز در اوقات خود و نیکى به برادران دینى در سختى‏ ها و راحتى‏ ها.
     وامش مده آنکه بى نماز است      گرچه دهنش ز فاقه باز است‏
      کو فرض خدا نمى‏ گذارد                از قرض تو نیز غم ندارد

راه و رسم دوستى، ص: 32

   1. کمک به طاعت خداوند
امام على علیه السلام مى‏ فرماید: المُعین على الطاعة خیر الاصحاب «غررالحکم، ص 416» بهترین یاران، کمک کننده بر طاعت خداوند است.
2. سربلندى‏
امام حسن مجتبى علیه السلام به جنادة فرمود: فَاصحب مَن اذا صَحِبتَهُ زانَک ... «بحارالانوار، ج 44، ص 140» اگر خواستى دوستى انتخاب کنى، با کسى دوست شو که باعث افتخارت باشد ...
امام صادق علیه السلام فرمود: اصحَب مَن تَتَزَیَّنُ بِه وَ لاتَصحَب مَن یَتَزَیَّنُ بِک «منتخب میزان الحکمه، ص 316، ح 3493» با کسى معاشرت کن که افتخارت باشد نه با کسى که افتخارش باشى.
  هم‏نشین تو از تو، به باید             تا تو را عقل و دین بیفزاید
                                       ***
 اى پسر همنشین اگر خواهى             هم‏نشینى طلب ز خود بهتر
 زانکه در نفس همدم از همدم        نقش پیدا شود به خیر و به شر

راه و رسم دوستى، ص: 31

1. ایمان‏
دوستى باید بر اساس ایمان باشد. قرآن مى‏ فرماید: إِنَّ کَثِیراً مِّنَ الْخُلَطَاءِ لَیَبْغِی بَعْضُهُمْ عَلَى‏ بَعْضٍ إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ «سوره ص/ 24» در حقیقت بسیارى از شریکان به یکدیگر ستم روا مى‏ دارند، مگر کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده ‏اند.
على علیه السلام فرمود: من اعانَکَ عَلى صلاح دینِک فهو الرفیقُ الشفیق «غررالحکم، ص 424» دوست آن کسى است که تو را در راه دینت یارى دهد.
2. تقوا
الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ «زخرف/ 67» در آن روز دوستان، بعضى دشمن بعضى دیگرند، مگر پرهیزگاران.
امام صادق علیه السلام مى‏فرماید: اطلُبْ مُؤاخاتَ الاتقیاءِ وَ لَو فى ظُلُمات الارضِ و ان افنَیتَ عُمرَک فى طَلَبِهم «یادداشتهاى استاد مطهرى، ج 4، ص 117» به دنبال دوستان با تقوا باش؛ ولو در تاریکى‏ هاى زمین باشد و اگر چه عمرت را در این راه فنا کنى.
3. بازدارنده از بدى‏ ها
على علیه السلام مى‏ فرماید: علیک بِمُؤاخاةِ مَن حَذَّرک «غررالحکم، ص 482» با کسى دوستى کنید که شما را از بدى‏ ها بر حذر دارد. على علیه السلام فرمود: صَدیقُک مَن نَهاک «غررالحکم، ص 457» دوست تو کسى است که تو را از بدیها باز دارد.

راه و رسم دوستى، ص: 30

همسان بودن‏
اساس ایجاد دوستى میان دو فرد سن، عقل، جنسیت و ... است. گاهى دو نفر انسان یکدیگر را جذب مى ‏کنند و دلشان مى‏ خواهد با یکدیگر دوست شوند.
این رمزى دارد رمزش سنخیت است. اگر بین این دو تا مشابهتى نباشد همدیگر را جذب نمى‏کنند. مثنوى مى‏ گوید:
حکیمى زاغى را دید که با لک لک طرح دوستى ریخته با هم مى‏نشینند و با هم پرواز مى‏کنند. دو مرغ از دو نوع؛ زاغ نه قیافه‏اش و نه رنگش با لک‏لک‏ شباهتى ندارد. تعجب کرد که زاغ با لک لک چرا؟ نزدیک آنها رفت و دقت کرد، دید هر دو تا لنگند.
   آن حکیمى گفت دیدم هم تکى           در بیابان زاغ را با لک‏لکى‏
   در عجب ماندم بجستم حالشان           تا چه قدر مشترک یابم نشان‏
   چون شدم نزدیک و من حیران و دنگ      خود بدیدم هر دوان بودند لنگ‏
این یک پایى بودن، دو نوع حیوان بیگانه را با هم انس داد. انسانها نیز هیچ گاه بدون جهت با یکدیگر رفیق نمى‏شوند. کما اینکه هیچ وقت بى‏ جهت با یکدیگر دشمن نمى‏ شوند. «مجموعه آثار استاد، ج 16، ص 235.»

على علیه السلام فرمود:الصّاحِب کَالرُّقعَةِ فى الثوب فَاتَّخِذهُ مُشاکِلا «شرح نهج‏البلاغه، ابن ابى الحدید، ج 20، ص 309.»
دوست همانند وصله جامه است پس آن را هم شکل و هم سان با خودت برگزین.

راه و رسم دوستى، ص: 29و 28 

سُئِلَ امیرُالمُؤمِنینَ (ع) کَم بَینَ الحَقِّ وَ البَاطِلِ؟ فَقالَ اربَع اصَابِعَ: وَ وَضَعَ امیرَالمُؤمِنینَ (ع) یَدَهُ عَلى اذُنِهِ وَ عَینَیهِ فَقالَ: مَا رَأتْهُ عَیناکَ فَهُوَ الحَقُّ وَ مَا سَمِعَتْهُ اذُناکَ فَاکثَرُهُ باطِلٌ «خصال، ص 110»
از حضرت على (ع) سؤال شد که فاصله میان حق و باطل چه اندازه است؟ فرمود: چهار انگشت ودست خود را برگوش و دوچشم خود گذاشت پس فرمود: آنچه چشمانت مى‏ بیند حق است و آنچه گوشهایت بشنود بیشتر آن باطل است.
                        ارزش هاى اخلاقى در احادیث عددى، ص: 80

روزی «جبرئیل» به رسول خدا(ص) عرض کرد: آیا دوست دارید کیفیّت قیامت را ببینید؟ پیامبر فرمود: بلی، جبرئیل، حضرت را به قبرستان بقیع آورد، پا را به قبری زد و گفت: «به اجازه ی پروردگار برخیز» شخصی نورانی و خوشحال و خرّم سر از قبر به درآورد و گفت: «سپاس خدای را که به وعده اش وفا کرد» بعد جبرئیل، پایش را به قبر دیگری زد و گفت: « به دستور خداوند برخیز» شخص بدهیکلی با منظره ی ترسناک بیرون جست و گفت: «واحسرتا!» جبرئیل خدمت رسول اکرم (ص) عرض کرد: در روز قیامت، بدین گونه مؤمنین و کفّار سر از قبر بیرون می آورند. در روایات آمده است که مؤمنین در عالم برزخ، از خداوند می خواهند که قیامت زودتر بر پا شود، چون نمونه ی لذّت را چشیده و پی اصلش می گردند. از آن طرف کفّار و فسّاق می گویند: «خدایا، ما را همین جا نگهدار» چون نمونه ی کمی از عذاب را دیده اند و از عذاب دردناک جهنّم به هراس افتاده اند.روزی «جبرئیل» به رسول خدا(ص) عرض کرد: آیا دوست دارید کیفیّت قیامت را ببینید؟ پیامبر فرمود: بلی، جبرئیل، حضرت را به قبرستان بقیع آورد، پا را به قبری زد و گفت: «به اجازه ی پروردگار برخیز» شخصی نورانی و خوشحال و خرّم سر از قبر به درآورد و گفت: «سپاس خدای را که به وعده اش وفا کرد» بعد جبرئیل، پایش را به قبر دیگری زد و گفت: « به دستور خداوند برخیز» شخص بدهیکلی با منظره ی ترسناک بیرون جست و گفت: «واحسرتا!» جبرئیل خدمت رسول اکرم (ص) عرض کرد: در روز قیامت، بدین گونه مؤمنین و کفّار سر از قبر بیرون می آورند. در روایات آمده است که مؤمنین در عالم برزخ، از خداوند می خواهند که قیامت زودتر بر پا شود، چون نمونه ی لذّت را چشیده و پی اصلش می گردند. از آن طرف کفّار و فسّاق می گویند: «خدایا، ما را همین جا نگهدار» چون نمونه ی کمی از عذاب را دیده اند و از عذاب دردناک جهنّم به هراس افتاده اند.

(برگرفته از نرم افزار هدایت در حکایت)