صراط مستقیم

 نام های دیگر : شیخ ابو صادق سلیم بن قیس هلالى عامرى کوفى
قرن : قرن 1
آثار : کتاب سلیم بن قیس

ولادت

شیخ ابو صادق، سلیم بن قیس هلالى عامرى کوفى، از خواص اصحاب امیر المؤمنین و امام حسن و امام حسین و امام زین العابدین و امام باقر علیهم السلام است.

سلیم، دو سال قبل از هجرت به دنیا آمده و در نتیجه، هنگام شهادت پیامبر اکرم صلى اللّه علیه و آله و سلم 12 سال داشته است.

او در 16 سالگى وارد مدینه شده و در ابتداى ورود با حوادث دردناکى روبرو شد.

مقام و منزلت

سلیم، در پیشگاه معصومین علیهم السلام مورد وثوق بوده و از علوم سرشار آنان بهره مند شده است. او از قدماى علماى اهل بیت علیهم السلام است و از بزرگان اصحاب آنان محسوب شده و نزد آنان محبوبیت خاصى داشته است.

او صاحب «کتاب اسرار آل محمد صلى الله علیهم اجمعین» یا «کتاب سلیم بن قیس» است که کتابى مشهور بوده و شهرت سلیم نیز بیشتر به خاطر همین کتاب اوست، زیرا این کتاب اولین کتابى است که بعد از پیامبر صلى اللّه علیه و آله و سلم تألیف شده و به دست ما رسیده است.

حوادث تلخ

سلیم بن قیس مشاهده کرد که امیر المؤمنین على علیه السلام خانه نشین شده و کتاب خدا را با رأى و دلخواه خود تفسیر و تأویل کرده اند. از طرفى عموم مردم را از نقل حدیث منع کرده و آنها را وادار کرده اند که فقط به قرائت کلمات قرآن اکتفا کنند.

اولین اقدام سلیم ملازمت امیر المؤمنین على علیه السلام بود که آن را در تمام حالات بر خود لازم دانست و خود را به منابع وحى متصل نمود. سپس با اصحاب آن حضرت به خصوص سلمان و ابوذر و مقداد ارتباط خصوصى پیدا کرد.

دوران جوانى

در سن 25 سالگى به سفر حج رفت و خطابه ابوذر را در کنار خانه خدا شنید و آن را نوشت. سپس به مدینه باز گشت و در مدینه بود تا زمانى که ابوذر را در سال 34 هجرى به ربذه تبعید کردند. او به عنوان عیادت ابوذر به ربذه رفت و در آنجا مطالبى از ابوذر پرسید و جواب هاى او را در کتابش ثبت کرد.

یاور امام على (ع)

در ابتداى خلافت حضرت علی علیه السلام، سلیم به سن 37 سالگى رسیده بود و زمینه براى ثبت و ضبط حقایق برایش آماده تر بود، ولى برخى به جاى قدردانى و استفاده از مقام والاى امامت و عصمت، به خاطر منافع دنیوى بناى مخالفت با امیر المؤمنین على علیه السلام را گذاشتند و مقدمات جنگ با آن حضرت را فراهم کردند.

در همه این قضایا سلیم در کنار آن حضرت بود و از اولیا و خواص اصحاب آن حضرت به شمار می آمد.

سلیم از فدائیان لشکر امیر المؤمنین علیه السلام بود که معروف به «شرطة الخمیس» بودند شرطة الخمیس عده زیادى از اصحاب امیر المؤمنین علیه السلام بودند که با خود عهد کرده بودند شمشیر را به دست گرفته و هر چه مولایشان دستور داد بدون هیچ گونه سؤال و توضیح خواستن، آن را عمل نمایند و آن حضرت نیز بهشت را براى آنان تضمین نماید.

او پس از پیروزى در جنگ جمل همراه حضرت على علیه السلام وارد بصره شد و خطبه آن حضرت را در شهر بصره و در خانه زیاد نوشت.

سلیم در جنگ صفین نیز در لشگر امیر المؤمنین علیه السلام بود و با یک دست شمشیر و با دست دیگر قلم به دست گرفته بود و به دفاع از آن حضرت و ثبت وقایع مى پرداخت.

در طول ایام خلافت امیر المؤمنین علیه السلام، سلیم خطبه هاى حضرت را ثبت نموده و در موارد مختلفى از کتابش آورده است.

بعد از شهادت آن حضرت در سال 40 هجرى، سلیم از اصحاب امام حسن علیه السلام و بعد از شهادت آن حضرت در سال 50 هجرى در شمار اصحاب امام حسین علیه السلام در آمد پس از شهادت آن حضرت نیز در شمار اصحاب امام زین العابدین علیه السلام قرار گرفت.

آثار

«کتاب سلیم بن قیس»، به زبان عربى، اولین کتاب شیعه در زمان امیر المؤمنین، على (ع) مى باشد. امام صادق (ع)، درباره این کتاب، مى فرماید: «هر کس از شیعیان و دوستان ما کتاب سلیم بن قیس هلالى را نداشته باشد، چیزى از مسائل ولایت ما نزد او نیست و از اسباب ما آگاهى ندارد. آن کتاب، الفباى شیعه و سرّى از اسرار آل محمد (ع) است.»

امام زین العابدین(ع)، مى فرماید: «سلیم راست گفته است، خدا او را رحمت کند. همه اینها احادیث ما است که از آنها خبر داریم.»

امام حسن و امام حسین (ع) در باره این کتاب به سلیم فرموده اند: «راست گفتى، پدرمان، على (ع)، این حدیث را براى تو گفت و ما نشسته بودیم و ما این حدیث را از رسول الله (ص) حفظ کرده بودیم، همان گونه که پدرمان براى تو نقل کرد بدون آنکه چیزى کم یا زیاد شود.»

امیر المؤمنین، على (ع)، در این باره مى فرماید: «خدایا! سلیم را از اولیاى من قرار بده. اى سلیم! این امر ولایت ما که خداوند معرفت آن را به تو داده است و به این وسیله بر تو منت گذارده، شناختن و خبره شدن در آن، از شناخت طلا و نقره مشکل تر است و عده کمى از امت، به آن، معرفت دارند، پس خدا را شکر کن و آنچه به تو عطا کرده و تو را به آن اختصاص داده با سپاس گزارى نگه دار.»

سلیم، در ابتداى ورود به شهر مدینه، با حوادث عجیبى روبه رو شد که هر مسلمانى از شنیدن آن رنج مى برد و چه بسا همین حوادث انگیزه اى براى تألیف این کتاب گردید.

او، مشاهده کرد که اهل بیت وحى (ع) که حافظان حقیقى دین و منصوب شدگان از طرف خداوند هستند، در جامعه اسلامى کنار زده شده اند و سفارش «إنی تارک فیکم الثقلین»، نادیده گرفته شده و بین قرآن و عترت جدایى افتاده است. سلیم، با مشاهده این وضعیت، با احساس وظیفه اى که در درونش بود، در اوان جوانى تمام وجود خود را وقف در راه حفظ سیره رسول الله (ص) و تاریخ صحیح اسلام نمود.

سلیم، مخفیانه با اصحاب راستین پیامبر (ص) آشنایى پیدا کرد. در اولین مرحله، ملازمت امیر المؤمنین، على (ع) را بر خود لازم دانست و خود را به منبع وحى متصل نمود، سپس با اصحاب آن حضرت، به خصوص، سلمان و ابوذر و مقداد و... ارتباط خصوصى برقرار کرد. او، از آنها در مورد سیره پیامبر اکرم (ص) و وقایع بعد از رحلت آن حضرت، به دقت مى پرسید و جزئیات قضایا را جویا مى شد، آنان نیز بدون تقیه جواب مى دادند و سلیم، همه مطالب آنها را مى نوشت و ثبت مى کرد.

وى، در طول شصت سال از عمرش این کتاب را جمع آورى و تألیف کرد.

مجموع احادیثى که در دو نسخه مختلف از کتاب، جمع شده اند، هفتاد حدیث مى باشد. بیست و یک حدیث هم تحت عنوان «المستدرک من احادیث سلیم»، توسط محقق کتاب، از موسوعات حدیثى، گردآورى شده و به آخر کتاب مزبور، ملحق شده است.

پاره اى از موضوعات مطرح شده در این کتاب، عبارتند از: فضایل اهل بیت از زبان پیامبر اکرم (ص)، حوادث بعد از وفات آن حضرت به نقل از شاهدان عینى، ماجراى سقیفه از زبان سلمان، افتخارات و امتیازات حضرت على (ع)، حوادثى که در زمان خلافت آن حضرت اتفاق افتاد و...

وفات

سلیم در زمان حجاج بن یوسف در سال 75 هجرى متوارى شد و از شهرى به شهر دیگر فرار مى کرد تا خود را از ستم او حفظ کند و سرانجام در سرزمین فارس به شهر بزرگى به نام  «نوبند جان» در نزدیکى شیراز رسید.

سلیم در آنجا اقامت گزید و پس از تربیت نوجوانى به نام  «ابان بن ابى عیاش» کتاب خود را به او سپرد و در سال 76 هجرى، در سن 78 سالگى، پس از عمرى خدمت در راه محمد و آل محمد علیهم السلام به سوى معشوق و معبود خویش پر کشید.

رحمت خداوند بر او باد.

http://www.hawzah.net